શ્રી રામાનુજાચાર્ય સ્વામીના જીવનચરિત્રની ઝાંખી

શ્રી રામાનુજાચાર્ય સ્વામી (1017–1137) ભારતના મહાન વૈષ્ણવ આચાર્યોમાંના એક હતા અને વિશિષ્ટાદ્વૈત વેદાંતના સ્થાપક તરીકે જાણીતા છે. તેમના જીવનચરિત્રમાં અનેક આદ્યાત્મિક, સામાજિક અને તત્વચિંતન પરિબળોનો સમાવેશ થાય છે. નીચે તેમના જીવનચરિત્રની સંક્ષિપ્ત ઝાંખી આપી છ

શ્રી રામાનુજાચાર્ય સ્વામીજીનું જીવનચરિત્ર જન્મ અને બાળપણ:

શ્રી રામાનુજાચાર્યનો જન્મ ઈ.સ. 1017માં તામિલનાડુના શ્રીપેરંબદૂર નામના ગામે થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ આસૂરી કેશવમચાર્ય અને માતાનું નામ કાંતીમતી હતું. બાળપણથી જ તેઓ તેજસ્વી, ભક્તિશીલ અને જિજ્ઞાસુ હતાં.

શિક્ષણ અને ગુરુનો આશ્રય:

રામાનુજાચાર્યે શરૂઆતમાં યાદવપ્રકાશ નામક આદ્વૈત આચાર્ય પાસેથી શાસ્ત્રશિક્ષણ લીધું. જોકે તેમને આદ્વૈત વેદાંતમાં કંઇક અપૂર્ણતા અનુભવી, અને પછીથી તેમણે વિશિષ્ટાદ્વૈત (Qualified Non-dualism) સિદ્ધાંત વિકસાવ્યો. તેમણે “સપેક્ષ એકતા” પર ભાર મુક્યો – જીવ, ઈશ્વર અને જગત ત્રણે સત્ય છે, પણ ઈશ્વર સર્વોથી શ્રેષ્ઠ છે.

વિશિષ્ટાદ્વૈત વેદાંતની સ્થાપના:

રામાનુજાચાર્યે બધી જીવાત્માઓને પરમાત્માના અંશરૂપે માન્યા છે. તેઓ કહે છે કે જીવ-જગત-પરમાત્મા ત્રણે નિત્ય છે, પણ પરમાત્મા (નારાયણ) સર્વાધાર છે. આ સિદ્ધાંતને “વિશિષ્ટાદ્વૈત વેદાંત” કહેવામાં આવે છે.

શ્રીવિષ્ણુભક્તિનો પ્રચાર:

તેમણે દક્ષિણ ભારતમાં શ્રીરંગમ, તિરુપતિ, કાંચીપુરમ જેવા તીર્થસ્થાનોમાં વીશિષ્ટાદ્વૈતનો વ્યાપક પ્રચાર કર્યો. તેમણે સમાજમાં ભક્તિ અને સેવા આધારિત જીવન શૈલીનું મહત્વ વધાર્યું. તેમણે કહેવાતું કે ભક્તિ વડે જ મોક્ષ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે.

સામાજિક સમરસતા:

રામાનુજાચાર્યજીનો એક વિશિષ્ટ યોગદાન એ છે કે તેમણે જાતિવાદી પ્રથાનો વિખંડન કરી બધાને – છુટાછાટ વિહિન રીતે – ભક્તિમાં જોડાવાનું અવસર આપ્યું. તેમને બધા માટે મંદિરમાં પ્રવેશનો અધિકાર હોવાનું કહ્યું.

મૂળ રચનાઓ:
તેમણે અનેક ગ્રંથો લખ્યા, જેમાં મુખ્ય છે:

શ્રી ભાષ્ય (બ્રહ્મસૂત્ર પર ટિકા)

ગીતા ભાષ્ય

વેદાંતદીપ

વેદાંતસાર

ગદ્યત્રયમ (શરણાગતી ગદ્યમ્, શ્રીરંગગદ્યમ્, વૈકુંઠગદ્યમ્)

પરિણામ અને વારસો:
ઈ.સ. 1137માં તેમણે આ લોક ત્યાગ કર્યો. આજે પણ તેમની સંપ્રદાય – શ્રી વૈષ્ણવ પરંપરા – દક્ષિણથી લઈ ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને ઉત્તર ભારતમાં પણ વ્યાપી છે.

અવિશિષ્ટાદ્વૈત શ્રી વૈષ્ણવ સંપ્રદાય સંબંધિત મંદિરો ભારતભરમાં છે, અને ગુજરાતમાં પણ તેમના અનુયાયીઓનો વિશાળ સમુદાય છે. વડોદરા શહેરમાં પણ શ્રી રામાનુજાચાર્ય સંપ્રદાયનું મંદિર આવેલી છે:

શ્રી વેંકટેશ બાલાજી મંદિર – વડોદરા
સ્થળ: જ્યુબિલી બાગ, વડોદરા, ગુજરાત

આ મંદિર વિશિષ્ટાદ્વૈત શ્રી વૈષ્ણવ સંપ્રદાય સાથે સંકળાયેલું છે અને અહીં પાવન વૃદ્ધિમાં શ્રી રામાનુજાચાર્યજીના સિદ્ધાંતો અને ભક્તિમાર్గના પ્રવચનો નિયમિત રીતે થાય છે. મંદિર પરિસરમાં ભવ્ય પર્વો – જેમ કે રામાનુજાચાર્યજીનો પ્રાગટ્યોત્સવ, શ્રી વેંકટેશ્વર ભગવાનની ઉત્સવ મૂર્તિ સેવા, પાલખી યાત્રા, સહસ્ત્રનામ અર્ચના વગેરે – યોજાતા રહે છે.

આ મંદિર માત્ર ધાર્મિક કેન્દ્ર નહીં, પણ સમુદાય માટે એક આધ્યાત્મિક શૈલિ અને સંસ્કૃતિનું કેન્દ્ર પણ છે. અહીં અનેક ભક્તો નિયમિત દર્શન માટે આવતાં હોય છે.